Λεπτομέρεια από το έργο του Βάλια Σεμερτζίδη Διαδήλωση.
Αντίσταση
Κατά τη διάρκεια της Αντίστασης γράφτηκε σημαντικός αριθμός τραγουδιών, τα οποία ηχογραφήθηκαν χρόνια αργότερα (κυρίως μετά το 1974, λόγω των πολιτικών καταστάσεων που ακολούθησαν μεταπολεμικά), καθώς οι Γερμανοί κατακτητές έκλεισαν τον Απρίλιο του 1941 το (μοναδικό στον ελλαδικό χώρο της εποχή εκείνη) εργοστάσιο της Columbia. Σε γενικές γραμμές τραγούδια για την αντίσταση γράφτηκαν αφ' ενός από καταξιωμένους συνθέτες/στιχουργούς και αφ' ετέρου από αντάρτες/μαχητές. Τα τελευταία τραγούδια αποκαλούνται και γνήσια αντάρτικα τραγούδια. Τα τραγούδια αυτά δημιουργούνταν στον τόπο
της μάχης από τους ίδιους τους αντάρτες μαχητές που συμμετείχαν σε κάποιο
πολεμικό γεγονός. Πολλές φορές ο αντάρτης-στιχουργός (ο οποίος δεν είχε, συχνά,
καμία μουσική παιδεία) χρησιμοποιούσε προϋπάρχουσες μελωδίες για να μελοποιήσει
τους δικούς του στίχους. Από το τέλος του εμφυλίου πολέμου μέχρι το 1974 τα
τραγούδια αυτά ήταν απαγορευμένα στον ελλαδικό χώρο και διαδίδονταν σε
αριστερούς κύκλους, παράνομα και με διαδικασίες που χαρακτηρίζουν την προφορική
παράδοση. Ευρεία διάδοση και ηχογραφήσεις των τραγουδιών αυτών λαμβάνουν χώρα
από το 1974 και μετά (Κούγκουλος, 2013).
Άιντε παιδιά
Ακροναυπλία
Άνεμοι θύελλες
Το τραγούδι αυτό τραγουδήθηκε για πρώτη φορά κατά το μεσοπόλεμο. Έγινε, όμως, ευρέως γνωστό κατά τη διάρκεια της κατοχής (Πάπιστας, 2007: 510)
Αντάρτες παλικάρια
Το τραγούδι αυτό ηχογραφήθηκε στις Η.Π.Α. από την εκεί ερμηνεύτρια Βιργινία Μαγκίδου (Πάπιστας, 2007).
Απάνω στα ψηλά βουνά
Απόψε θα πλαγιάσουμε
Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν
Βγήκαν αντάρτες στα βουνά
Βροντά στο Γοργοπόταμο
Γεια σου Ζέρβα μου (απ' την Αθήνα ο Ζέρβας κίνησε)
Είμαι του ΕΛΑΣ αντάρτης
Είμαστε του Ζέρβα οι αντάρτες (το χωριό τ' αφήνουμε)
Είσαι παιδί στα δεκαεννηά σου
Ελληνική Δύναμις
Επέσατε θύματα
Στο τραγούδι αυτό γίνεται λόγος για για το μπλόκο της οδού Μπιζανίου 10 στην Καλλιθέα Αττικής, που έγινε τον Ιούλιο του 1944.
Η μάνα του αντάρτη
Ήρωες
Θυσιαστήριο
Καλαματιανή
Λαέ σκλαβωμένε
Μαλλιά σγουρά
Μοιρολόι της φυλακής
Μπλόκος (βγήκανε νωρίς τ' αστέρια)
Το τραγούδι αυτό κάνει λόγο για το μπλόκο της Καλαμαριάς πoυ έγινε το πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944 (Χατζηδουλής, 1979).
Να ναι γλυκό το βόλι
Ο Ζέρβας ξαναγύρισε
Όμορφη Ανταρτοπούλα
Πενθοφορεί η Κοκκινιά
Το τραγούδι αυτό έχει γραφτεί για την εκτέλεση του σαμποτέρ και σαλταδόρου Στέλιου Καρδάρα, το 1944, από έλληνες συνεργάτες των Γερμανών. Το γεγονός αυτό περιγράφεται από το Μιχάλη Γενίτσαρη (Χατζηδουλής, 1990)
Σαββατόβραδο στην Καισαριανή
Το τραγούδι αυτό είναι εμπνευσμένο από την εκτέλεση 200 Ελλήνων στην Καισαριανή την 1η Μαΐου 1944
Σαμαρίνα
Στ' άρματα
Στέλιος Καρδάρας
Ο Στέλιος Καρδάρας ήταν σαμποτέρ και
σαλταδόρος, ο οποίος εκτελέστηκε, το 1944, από έλληνες συνεργάτες των Γερμανών.
Το τραγούδι αυτό έγινε γνωστό σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Κοκκινιάς (τόπος
εκτέλεσης του Στέλιου Καρδάρα) από στόμα σε στόμα. Αντάρτες και μέλη του Ε.Α.Μ. πήγαν τον Γενίτσαρη στην
πλατεία της Κοκκινιάς και ο Γενίτσαρης τραγούδησε το τραγούδι αυτό σε πέντε
χιλιάδες ανθρώπους που είχαν μαζευτεί εκεί για το λόγο αυτό (Χατζηδουλής,
1990).
Στη σκλαβωμένη Ελλάδα μας
Στο Γοργοπόταμο
Στους καπεταναίους του ΕΛΑΣ (Σαν ατσάλινο τείχος).
Στους δρόμους (Ύμνος της Εθνικής Αλληλεγγύης)
Σφαίρες στη μέση
Της Καστανίτσας οι ξανθές
Το τραγούδι αυτό κάνει λόγο για την καταστροφή του χωριού Κοσμάς της Κυνουρίας Αρκαδίας από τους Γερμανούς τον Ιανουάριο του 1944, καθώς το χωριό αυτό ήταν ένα από το προπύργια της αντίστασης στον Πάρνωνα.
Τι θέλουν οι εχθροί μας
Το δόλιο Δίστομο
Το τραγούδι αυτό είναι εμπνευσμένο από τη σφαγή του Διστόμου (Ιούνιος 1944) και ηχογραφήθηκε στις Η.Π.Α. το 1945 (Πάπιστας, 2007).
Το μπλόκο στην Καισαριανή
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για την θεατρική παράσταση του 1974 Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή του Νότη Περγιάλη.
Το τραγούδι της νίκης
Το τραγούδι του Άρη
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε το 1942, ενώ ο συνθέτης γύριζε μαζί με το «Θίασο του Βουνού» τα ορεινά χωριά της Ελλάδας και κάνει λόγο για τη Μάχη του Μικρού Χωριού Ευρυτανίας
Στις 18 Δεκεμβρίου 1942, ο ΕΛΑΣ έστησε ενέδρα και χτύπησε την εμπροσθοφυλακή ενός ιταλικού συντάγματος, που βγήκε από το Καρπενήσι για να εξοντώσει αντάρτες. Στη λυσσαλέα μάχη σκοτώθηκαν πολλοί Ιταλοί, μαζί και ο διοικητής τους (Ξένος, 2013).
Τώρα τώρα
Ύμνος της ΕΠΟΝ
Ύμνος του ΕΑΜ
Ύμνος του ΕΛΑΣ
Ύμνος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας
Χαϊδάρι
Υπάρχουν δύο μελοποιήσεις του τραγουδιού αυτού: η αρχική είναι του Μάρκου Βαμβακάρη και η νεότερη είναι του γιου του Στέλιου Βαμβακάρη. Οι στίχοι είναι του Μάρκου Βαμβακάρη. Γίνεται λόγος για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου, το οποίο λειτουργούσε κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Χωριάτα
Το τραγούδι αυτό έγινε σύμβολο ελευθερίας το 1941 που γράφτηκε, ενοχλώντας τους Γερμανούς. Εξ’ αιτίας του τραγουδιού αυτού ο στιχουργός του τραγουδιού κινδύνευσε να συλληφθεί και απαγορεύτηκε στη Σοφία Βέμπο να εμφανίζεται στο θέατρο (Μαμάης, 2001).